Seksueel misbruik in de katholieke kerk erkennen en verhinderen

De afgelopen jaren is de katholieke kerk opgeschrikt door meldingen van seksueel misbruik. Decennialang is seksueel misbruik door katholieke geestelijken in de doofpot is gestopt, maar nu wordt de roep naar om een groot onderzoek naar seksueel misbruik in katholieke instellingen steeds luider, ook in Nederland.
Begin deze maand kreeg ik de publicatie seksueel misbruik in de katholieke kerk erkennen en verhinderen van Wunibald Muller toegezonden. Wunibald Muller is een ervaren Duitse psychotherapeut en theoloog. Hij gaat in dit boek in op de oorzaken van seksueel misbruik in de kerk en het verband met het celibaat, homoseksualiteit en pedofilie. Hij legt er de nadruk dat ook geestelijken die celibatair willen leven een ontwikkeling moeten doormaken om op een rijpe en verantwoordelijke manier met seksualiteit te kunnen omgaan en met mannen en vrouwen van de eigen leeftijd innige relaties kunnen aangaan in overeenstemming met het celibaat. Men moet de eigen seksualiteit kennen en weten of men hetero of homoseksueel is. Priesters die minderjarigen seksueel misbruiken blijken psycho-seksueel te zijn blijven steken op de leeftijd van dertien jaar. Het taboe op homoseksualiteit moet verdwijnen en een open discussie moet worden gevoerd over het celibaat en het toelaten van vrouwen tot het priesterambt. Daarnaast moet de kerk slachtoffers aanmoedigen niet langer te zwijgen.

Naar aanleiding van al die berichten over seksueel misbruik heb ik twee ooms van me, die priester zijn/waren in de RK kerk, gevraagd of zij ook ooit iets dergelijks hadden meegemaakt of op de hoogte waren van dergelijke praktijken. Ze hadden er weinig van gemerkt, kenden wel incidentele gevallen en vertelden dat het ook niet gauw naar buiten kwam op het seminarie omdat het ook voor de slachtoffers betekende dat hun droom 'priester worden' daarmee van de baan was. Alles stond in het teken van de opleiding tot priester en dat ging zo ver dat vriendschappen tussen de jongens ten strengste verboden waren. Toch een vorm van kindermishandeling om kinderen vriendschappen te verbieden en bovendien een slechte basis voor een normale ontwikkeling. In de woorden van Wunibald Muller een verstoring van de ontwikkeling naar een volwassen seksualiteit en daarmee een risicofactor voor seksueel misbruik van kinderen en jongeren op latere leeftijd.

Met wilskracht naar herstel

Een paar weken terug stuurde Biblion me het boek Met wilskracht naar herstel, overleven na kindermishandeling van de Stichting Geheim Geweld en Stichting Anton Constandse toe, om te recenseren. Het boek bevat vijftien interviews en verhalen van mensen die in hun jeugd zijn mishandeld.
45% van de bevolking is ooit slachtoffer geweest van geweld in de huiselijke kring. Jaarlijks worden ruim 63.000 incidenten registreert bij de politie. Naar schatting wordt 10-12% van de incidenten bij de politie gemeld. De meeste mensen verwerken ervaringen met licht tot matig geweld, 10 -15% krijgt klachten op fysiek, seksueel en/of emotioneel gebied. In deze publicatie vertellen 15 slachtoffers van kindermishandeling hun verhaal. Het zijn 15 tragische verhalen van mannen en vrouwen, van verschillende leeftijden en uit verschillende culturen, die in hun jeugd lichamelijk, psychisch of seksueel zijn mishandeld en nu nog met de gevolgen daarvan kampen. Een aantal van hen woont bij de Stichting Anton Constandse, die samen met de Stichting geheim geweld het initiatief nam voor dit boek. Het voorwoord is geschreven door Catherine Keyl, zelf ook slachtoffer van kindermishandeling en ambassadeur van de Stichting Geheim Geweld. In de bijlage is informatie opgenomen over kindermishandeling, kinderrechten, hulpverleningsinstellingen en een literatuurlijst.
Volwassenen zien zelf vaak niet in dat klachten en problemen samenhangen met wat ze in het verleden hebben meegemaakt. Bovendien is het een taboe om hiervoor uit te komen. De impact en de pijnlijke gevolgen van kindermishandeling dragen slachtoffers levenslang met zich mee. Deze mensen vormen een verborgen groep.

1 Happy Family?

Afgelopen donderdag was ik op de conferentie over huiselijk geweld in Den Haag 1 Happy Family? Het was absoluut de moeite waard. Bijna iedereen in de regio die betrokken is bij huiselijk geweld was op de conferentie aanwezig, zowel uit de strafrechtketen (politie, reclassering, OM) als uit de hulpverleningsketen. Maar daarnaast was het ook een interessant programma.
Het begon meteen al goed met de opening door wethouder Rabin Baldewsingh. De wethouder vertelde hoe belangrijk hij de aanpak van huiselijk geweld vindt en dat hij dat van harte gaat ondersteunen. Dat hoor je natuurlijk wel vaker en het is natuurlijk maar de vraag wat daarvan in de praktijk terecht komt. Maar deze wethouder wist zijn betrokkenheid heel duidelijk te maken door te vertellen over zijn persoonlijke ervaring met huiselijk geweld. Nooit eerder heb ik dat iemand in een overheidsfunctie publiekelijk zien doen. Ik vond dat van een enorme hoeveelheid lef getuigen en daarmee was meteen duidelijk dat dit onderwerp bij hem in goede handen is.
Daarna werd door trainersgroep Wilde Kastanje een situatie uitgebeeld van een gezin waar huiselijk geweld speelt, en waar hulpverlening wordt ingezet. De situatie werd door de aanwezigen als 'levensecht' beoordeeld. Duidelijk werd hoe ingewikkeld het is om goede hulpverlening te bieden aan gezinnen waar geweld speelt en het publiek werd uitgenodigd mee te denken over de beste aanpak. Een hulpverleenster van de Waag was zelfs bereid haar manier van werken met plegers van huiselijk geweld en hun partners ter plekke te laten zien en wist daarmee veel bewondering te oogsten.
vervolgens kwam Jill Maddison Huiselijk Geweld adviseur uit Londen aan het woord, initiatiefnemer van het Europese Family Justice Centre.In dit centrum zijn alle betrokkenen bij huiselijk geweld samengebracht op één plek: politie, advocaten, therapeuten, huisvesting enz. En de samenwerking was bij de start lastig, maar werpt nu zijn vruchten af. Dit heeft in Nederland navolging gevonden in Haarlem/Amsterdam en een tweede centrum start binnenkort in Friesland.
's Middags heb ik de workshop systeemgericht werken in de keten van zorg en strafrecht: botsende systemen gevolgd. De keten van zorg en van strafrecht zijn systemen die hun eigen terminologie en visie hebben en daardoor niet op elkaar aansluiten. Belangrijk bij de aanpak van huiselijk geweld is dat iemand de regiefunctie krijgt die de verschillen kan overstijgen en boven de instellingen staat.
De dag had een happy end met de standup Musician Bart Kiers die op onnavolgbare wijze de gebeurtenissen en teksten van de dag aan elkaar zong.
Daarna werd - voor wie nog energie over had- de aangrijpende film 'zingen in het donker' in het filmhuis vertoond, het laatste onderdeel van het programma.
Al met al een interessante en afwisselende dag wat weer energie opleverde om met dit onderwerp voortvarend verder te gaan. Er is nog genoeg te doen, maar er zijn ook veel positieve ontwikkelingen om op voort te bouwen.

Vernieuwingen implementeren, wat werkt?

Uit onderzoek blijkt dat zeventig procent van de veranderingsprocessen in Nederlandse organisaties voortijdig vast lopen of niet leiden tot het gewenste resultaat. Het Nederlands jeugdinstituut organiseert in 2011 een congres met als titel: Wijzer implementeren. Vragen zijn: wat zijn kenmerken van succesvolle implementatie? Hoe het implementatieproces inrichten en uitvoeren? Hoe de resultaten monitoren en borgen?
In Nederland wordt jaarlijks handenvol geld uitgegeven aan wetenschappelijk onderzoek, maar de praktijk heeft er weinig profijt van. Wat meespeelt is dat onderzoekers bij voorkeur publiceren in wetenschappelijke tijdschriften en dat deze (vaak Engelse) tijdschriften niet gelezen worden door werkers uit de praktijk, ook niet door gedragswetenschapppers. Maar misschien meer nog dat de implementatie van onderzoek in handen is van de onderzoekers en de kloof met de praktische gang van zaken groot is. Bovendien is de visie dat implementatie top down moet plaatsvinden terwijl het in feite precies andersom is. De ideeën voor een succesvolle implementatie moeten niet komen van managers maar uit de ervaringen met cliënten in de praktijk. Wat met name van belang is dat gestart wordt met een uitgebreide inventarisatie van de stand van zaken, het huidige beleid en vooral de huidige praktijk. Afspraken zijn mooi, maar als niemand er zich aan houdt heb je er niks aan. Dus starten bij het in kaart brengen van de huidige uitvoeringspraktijk. Waar lopen de werkers tegenaan, wat zijn struikelblokken, wat wensen? En dan maakt het niet uit of je een nieuwe aanpak huiselijk geweld gaat implementeren, het veiligheidbeleid voor de kinderen of een nieuwe evidence-based methodiek. Na de uitvoerders zijn de managers en beleidsmakers pas aan de beurt. Met wat je gezien hebt in de praktijk kun je beleidsplannen en mooie besluiten doorlichten, maar kom je geheid ook problemen op het spoor waardoor het in de praktijk misloopt. Nadat de actuele situatie in kaart is gebracht, kan het projectplan worden geconcretiseerd: wat gaan we precies aanpakken, hoe en met welk concreet resultaat. Daarna is het tijd voor het echte werk: het ontwikkelen van protocollen, het aanpassen van werkafspraken, het organiseren van trainingen en werkconferenties, het afschaffen van zinloze overleggen en vervangen door nuttige bijeenkomsten over concrete zaken. Alles wordt in het werk gezet om het gestelde resultaat te bereiken, dus het stoppen van het geweld in gezinnen, het verbeteren van de veiligheid van kinderen of het terugdringen van gedragsproblemen. Naast de inhoud gaat het daarbij ook om commitment van uitvoerders. Een implementatie wordt pas succesvol als degenen die het werk moeten uitvoeren, de protocollen bewaken, de afspraken nakomen: het nut, de meerwaarde daarvan inzien (visie) en de voorwaarden aanwezig zijn om dat ook zo te doen (organisatie en deskundigheidsbevordering)
En natuurlijk:
- dat duidelijk is wat en hoe het moet worden uitgevoerd (plan)
- in een pilot is ervaren hoe het is om anders te werken (do)
- de nieuwe werkwijze wordt geëvalueerd (check)
- de aanpak op basis van de resultaten wordt bijgesteld (act)
met degenen die het moeten uitvoeren (people)

Ouders verwachten teveel van hun kind

Kinderfysiotherapeuten zien steeds vaker kinderen met klachten, die niets blijken te mankeren. Dat zegt hoogleraar kinderfysiotherapie bij het UMC Utrecht Paul Helders. De meeste ouders verwachten een perfect kind en als dat niet het geval blijkt te zijn, gaan ze er bij voorkeur mee naar een arts die het probleem moet oplossen, het liefst met een medicijn. De afgelopen jaren hebben steeds meer kinderen een diagnose gekregen. Kinderen hebben ADHD, autisme, dyscalculie, PDD-nos, dislexie, noem maar op. Drukke, lastige of verlegen kinderen bestaan niet meer. Niet om ernstige problemen te bagatelliseren, maar in sommige schoolklassen zijn bijna geen kinderen meer te vinden zonder etiket. Daarbij komt dat er weinig of geen onderzoek bestaat naar het effect van medicatie op kinderen en we moeten afwachten wat de effecten hiervan zijn op de langere termijn voor deze kinderen. De nadruk komt te liggen op de nature (aanleg) van het kind en de nurture (opvoeding) raakt steeds meer buiten beeld. Terwijl het voor ouders van kinderen - met wat voor etiket dan ook - van belang is te leren omgaan hiermee en hulp te krijgen in de beste aanpak van hun kind. Ouders zijn daarin belangrijk en met een medicijn of extra tijd voor een proefwerk los je het probleem niet op, wel met een op het kind afgestemde aanpak door de ouders en leraren.
Kinderen zijn niet perfect, maar ouders ook niet en deze eenzijdige focus op het kind sluit de helft van de mogelijkheden uit om iets te doen wat de ontwikkeling van het kind kan stimuleren en de problemen kan verminderen.

Multi-focus benadering huiselijk geweld

Afgelopen donderdag was ik met collega's uit Delft op bezoek bij de Mutssaersstichting in Venlo. Aanleiding was dat het project 'Multifocus benadering van (dreigend) huiselijk geweld' van de Mutssaersstichting genomineerd was voor de Hein Roethofprijs 2010. Ze hebben de prijs niet gewonnen, maar het feit dat ze tussen 2007 en 2010 278 gezinnen met succes hebben geholpen via de multifocus benadering en de recidive werd teruggebracht van 60 tot 15 procent, was de moeite waard om eens naar Venlo af te reizen. Want wat doen ze dan precies in Venlo waardoor hun aanpak zo effectief is? De essentie van de Venlose benadering zit hem in het intensieve casemanagement. Zes casemanagers zijn 7 keer 24 uur per week bereikbaar en als er een melding is van huiselijk geweld of een huisverbod, gaat er een casemanager op af. Deze casemanager praat uitvoerig en apart met slachtoffer, pleger en kinderen. Uitvoerig betekent dat de situatie, de aanleiding, de voorgeschiedenis, alle levensgebieden, problemen, de hulpverleningsgeschiedenis in kaart worden gebracht. Met kinderen worden als dat nodig is tekeningen gemaakt om de situatie te verhelderen. De casemanager neemt voor deze intake 5 tot 7 uur en maakt op basis van de bevindingen binnen 12 uur een plan van aanpak. Op basis van dit plan van aanpak organiseert de casemanager de hulpverlening. De casemanager verzamelt alle informatie bij de hulpverleners en stuurt hen aan. Of als, zoals je soms ziet bij multi-problemgezinnen, teveel hulpverleners in het gezin werken, zorgt dat het aantal hulpverleners beperkt wordt. Uitgangspunt is een systemische, intergenerationele benadering, het doel is het geweld te stoppen en intensieve hulp op het gezin te zetten. De casemanager volgt het gezin gedurende een jaar, stuurt de hulpverleners aan en grijpt in als de hulpverlening stagneert. De kracht zit hem in de outreachende, intensieve benadering bij de start, waarbij op respectvolle en doortastende wijze contact met het gezin wordt gelegd en het langdurige volgen van het gezin door één casemanager en de aansturing van de hulpverlening vanuit één punt. Een zeer intensieve, deskundige en ook praktische benadering die navolging verdient.

Jonge kinderen als risicofactor voor huiselijk geweld

Het krijgen van kinderen of het hebben van hele jonge kinderen blijkt een risicofactor voor huiselijk geweld.
Sinds begin 2009 heeft een burgemeester de mogelijkheid om bij een acute dreiging van huiselijk geweld de verantwoordelijke tien dagen uit huis te plaatsen. Als de dreiging van geweld aanhoudt, kan het huisverbod worden verlengd tot maximaal 28 dagen. In 2009 zijn er 2107 huisverboden opgelegd. Het huisverbod houdt in dat een pleger van huiselijk geweld tien dagen zijn of haar woning niet meer in mag en in die periode ook geen contact mag opnemen met de partner of de kinderen. Het biedt de mogelijkheid om in een noodsituatie te voorzien in een afkoelingsperiode waarbinnen de nodige hulpverlening op gang kan worden gebracht en escalatie kan worden voorkomen.
Bij 33 van de 40 opgelegde huisverboden zijn kinderen betrokken (Utrecht 2009). Het gaat gemiddeld om twee kinderen per incident. Opvallend is de zeer jonge leeftijd van kinderen bij huisverboden. Slechts 15% van alle kinderen is ouder dan 12 jaar. Kinderen van 0 jaar oud (12%), 1 jaar (10%) en 2 jaar (10%) lijken het meest vertegenwoordigd (Cijfers Bureau Jeugdzorg Haaglanden 2009). Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld, ondervinden daarvan vaak veel meer schade dan tot nu toe is aangenomen. Uit internationaal onderzoek blijkt dat 40 procent van hen ernstige schade ondervindt: ze kampen met gedragsproblemen, agressie en depressiviteit. Door het huisverbod worden kinderen bereikt die normaal gesproken niet bij Bureau jeugdzorg terecht komen, omdat ze nog niet op school zitten. Een belangrijke taak is weggelegd voor huisartsen en GGD's in het signaleren van huiselijk geweld bij kinderen tot 4 jaar.

Een integrale aanpak van overlastgevende jongeren

Je leest een hoop onzin over hoe je overlastgevende jongeren moet aanpakken. Opvoedkampen, strafdienstplicht noem maar op. Maar al heel lang is duidelijk dat een dergelijke eenzijdige aanpak niet werkt, behalve dat het politiek goed scoort. Wat wel goed werkt is een integrale aanpak die zowel aandacht besteedt aan overlast en criminaliteit als aan achterliggende oorzaken. Een voorbeeld van zo'n aanpak is ontwikkeld door Advies en Onderzoeksgroep Beke. Eerst worden aan de hand van een vragenlijst de soort jeugdgroepen in beeld gebracht Er zijn drie typen: hinderlijk, overlastgevend of crimineel.
De jeugdgroepen worden per wijk in een overleg besproken bestaande uit vertegenwoordigers van politie, veiligheidshuis Utrecht, gemeente en jongerenwerk. De groepen worden geanalyseerd en elke groep krijgt een plan van aanpak. Het plan van aanpak omvat maatregelen ten aanzien van de individuen in de groep (alle jongeren een persoonlijk plan van aanpak), de groep als geheel (bijvoorbeeld activiteiten in de wijk) en de fysieke omgeving (bijvoorbeeld het plaatsen van camera’s, een Jongerenontmoetingsplek). De jongeren die criminele activiteiten plegen worden aangepakt door het Veiligheidshuis Utrecht. De jongeren die wel zware overlast plegen, maar geen criminele activiteiten, gaan een ander traject in. In overleg met welzijn- en zorgpartners uit de wijk wordt een plan van aanpak opgesteld waarin de hulpverlening gericht is op de leefgebieden werk, school en vrije tijd.
Wat daarbij ook heel goed kan werken is samenwerking met jeugdzorg en het standaard uitnodigen van ouders voor een gesprek om hen op de hoogte te brengen van het doen en laten van hun kind en met hen te kijken naar een mogelijke aanpak. Het is met name een individuele aanpak die werkt. Want het feit dat de jongeren in een groep opereren betekent niet dat de groepsaanpak werkt. Nee, het isoleren van de leiders, justitieel aanpakken van harde kern jongeren en een outreachende, geïntegreerde aanpak voor de rest, dat werkt. Samenwerking tussen politie,jeugdzorg, onderwijs en welzijnswerk can do the trick.

Triple P als cement in het CJG

In het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) werken instellingen samen en bieden informatie en advies, signaleren, leiden toe naar hulp en bieden licht pedagogische hulp en zorgcoördinator voor ouders, opvoeders, kinderen en jongeren van 0 tot 23 jaar.Om een samenhangend aanbod te realiseren is een gezamenlijke pedagogische visie van de samenwerkende instellingen noodzaak. Triple P sluit daar goed op aan. Triple P staat voor Positief Pedagogisch Programma en biedt een kader van waaruit samengewerkt kan worden. Veel CJG's kiezen ervoor Triple P te implementeren en dat is niet voor niets. Triple P is een uit Australië afkomstig evidence based programma. Doel is de preventie en aanpak van problemen bij kinderen door opvoedingsondersteuning. Uniek is dat het programma een integrale aanpak biedt met vijf opeenvolgende niveau's van interventies:
- Populatiegerichte strategie: niveau 1
- Voorlichtingsactiviteiten: niveau 2
- Pedagogisch advies: niveau 3
- Oudertraining: niveau 4
- Gezinsinterventie: niveau 5
Dit maakt dat Triple P opvoedingsondersteuning op maat kan bieden, van algemene opvoedvragen tot hulp voor ouders van kinderen met gedragsproblemen. Het legt daarmee ook een directe link tussen het preventieve veld en de geïndiceerde zorg. Dit alles vanuit eenzelfde visie en dezelfde basisprincipes van positief opvoeden. De principes zijn gericht op specifieke risico- en beschermende factoren die de ontwikkeling van kinderen beïnvloeden:
- Een veilige en stimulerende omgeving
- Leren door positieve ondersteuning
- Aansprekende discipline
- Realistische verwachtingen hebben
- Zorgen voor jezelf als ouder
Weinig verrassend, maar wel duidelijk en gebaseerd op erkende theoretische inzichten in het gedrag en de ontwikkeling van kinderen en de kennis van mogelijke gedragsbeïnvloeding. Triple P versterkt de samenwerking en is een goede keuze als basisaanbod van het CJG. het versterkt het locale aanbod van opvoedings- en gezinsondersteuning en kan ook prima bestaan naast andere initiatieven zoals Samen Starten, Eigen Kracht Conferenties en gezinscoaches. Kortom Triple P als cement in het CJG.

Samenvoegen Steunpunt Huiselijk Geweld met het meldpunt OGGZ?

In sommige steden speelt de vraag of het steunpunt huiselijk geweld en het meldpunt OGGZ (meldpunt bezorgd?) niet beter samengevoegd kan worden.

Problematiek, risicofactoren en aanpak
Huiselijk geweld is een symptoom van onderliggende problemen. Er is geen wetenschappelijk onderzoek beschikbaar wie overgaat tot het plegen van huiselijk geweld en wie meer risico loopt slachtoffer te worden. Er zijn wel risicofactoren. Zo is bekend dat mensen die in hun jeugd huiselijk geweld hebben meegemaakt meer risico lopen om pleger of slachtoffer te worden. Andere risicofactoren zijn middelenmisbruik, armoede, psychiatrische problemen, verstandelijke handicap, sociaal isolement. Maar risicofactoren hebben geen voorspellende waarde en ook zonder risicofactoren kan huiselijk geweld zich voordoen.
Bij OGGZ gaat het om mensen waar zorgen om zijn (bijv. eenzaamheid, vervuiling, psychiatrische problemen). Bij het meldpunt OGGZ worden cliënten gemeld die
- eenzaam zijn
- geen hulp zoeken maar wel hulp nodig hebben
De aanpak is dan ook verschillend. Waar bij huiselijk geweld een snelle doortastende aanpak nodig is, zeker wanneer er kinderen bij betrokken zijn, is bij de OGGZ het vaak een kwestie van een lange adem: contact maken, een relatie opbouwen en mensen verleiden tot hulp.

Herkenbaarheid en taken meldpunt
Voor mensen die te maken hebben met huiselijk geweld is het van belang dat zij weten dat huiselijk geweld niet normaal is en waar ze terecht kunnen. Niet voor niets wordt vanuit de overheid jaarlijks geïnvesteerd in een publiekscampagne. En er zal nog veel energie gestoken moeten worden om risicogroepen (tienermoeders, bepaalde allochtone groepen) te bereiken. De herkenbaarheid van het meldpunt is noodzakelijk en telefonische opvang door gespecialiseerde medewerkers een ‘must’. De taken van het meldpunt gaan verder dan het opvangen van slachtoffers.
Functies steunpunt huiselijk geweld:
- voorlichting
- deskundigheidsbevordering
- advies en consultatie
- preventie bij risicogroepen
- signalering
- organiseren hulpverlening
- nazorg

Zorgketen, jeugdketen en de justitiële keten
Bij de aanpak huiselijk geweld zijn niet alleen hulpverleningsinstanties voor volwassenen betrokken (GGZ, GGD) maar ook de justitiële instanties en de jeugdhulpverlening/jeugdzorg. Huiselijk geweld is een strafbaar feit. Getuige zijn van huiselijk geweld door kinderen wordt gezien als kindermishandeling waar bij ingrijpen noodzakelijk is. Landelijk speelt zelfs de discussie of het SHG niet moet fuseren met het AMK. Voor de aanpak van huiselijk geweld is een systeembenadering noodzakelijk en hulp moet worden georganiseerd voor zowel pleger, slachtoffer als de kinderen.
Samenwerking tussen meldpunten OGGZ, AMK en SHG in de BackOffice kan wel meerwaarde opleveren. Het samenbrengen van het AMK, SHG en het meldpunt OGGZ in een veiligheidshuis – zoals in sommige steden al gebeurt – werkt positief. Het blijkt dat de fysieke nabijheid de samenwerking, afstemming en uitwisseling van gegevens tussen organisaties vergemakkelijkt, wat de ketensamenwerking en daarmee de hulp en veiligheid ten goede komt.

Conclusie
Het is van belang dat de toegang OGGZ en huiselijk geweld van elkaar gescheiden blijft.

Kindermishandeling, opsporen en optreden

Er verschijnen heel wat boeken op het terrein van huiselijk geweld en kindermishandeling en de kwaliteit daarvan verschilt nogal. Een paar weken terug kreeg ik er weer één toegezonden om te recenseren: Kindermishandeling: opsporen en optreden. Dit boek is ontstaan uit de samenwerking tussen de auteurs Medi Hoes, werkzaam bij Bureau Jeugdzorg en de Hogeschool van Amsterdam en Ergün Erol werkzaam bij de politie. Besproken wordt het signaleren en de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld. Ingegaan wordt op de verschillende vormen van kindermishandeling, de gewenste beroepshouding en signalen. Daders en slachtoffers van huiselijk geweld worden beschreven en ingegaan wordt op de geweldscyclus. In deze publicatie wordt specifieke aandacht besteed aan het tijdelijk huisverbod, eergerelateerd geweld en loverboys. De auteurs presenteren hun methode in de praktijk. Het doen van aangifte wordt benadrukt in een apart hoofdstuk. Het boek wordt afgesloten met een beschrijving van instellingen betrokken bij huiselijk geweld en kindermishandeling, voorbeelden van casussen en wetteksten. Een goedbedoeld boek, maar weinig diepgaand en onduidelijk. Waar in de praktijk wellicht zeer nuttig werk wordt verricht, wordt in het boek niet duidelijk gemaakt hoe hun methode er precies uitziet en wat het unieke ervan is. Daarnaast hebben de auteurs geprobeerd teveel informatie in één boek te geven. Ze blijven daardoor oppervlakkig en leveren geen bijdrage aan de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld. Een gemiste kans.

Trauma en herstel

Kort geleden kreeg ik Trauma en herstel van Judith Lewis Herman toegezonden. Toevallig (?) was ik ook net Haar naam was Sarah van Tatiana de Rosney aan het lezen, wat al maanden op de bestsellerlijsten fictie (?) staat. De twee boeken sluiten naadloos op elkaar aan. Waar de Rosney verhaalt over de geschiedenis van één meisje, plaatst Herman deze ervaringen in een breder kader. Trauma en herstel is al sinds zijn publicatie in 1993 een bestseller en iedere gerenommeerde boekhandel heeft standaard twee exemplaren in voorraad. In deze publicatie wordt het verband gelegd tussen de persoonlijke gruwelen die kinderen en volwassenen hebben ervaren en de invloed daarvan op de (ontwikkeling van) de persoonlijkheid. Het is gebaseerd op twintig jaar onderzoek en therapeutisch werk met slachtoffers van seksueel en huiselijk geweld en tevens een weerslag van ervaringen met tal van andere getraumatiseerde mensen zoals oorlogsveteranen en slachtoffers van politieke terreur. In het eerste deel gaat Herman in op hoe mensen reageren op het trauma, welke strategieën zij inzetten om te overleven en welke consequenties dat heeft. In het tweede deel maakt zij het behandelproces inzichtelijk en bespreekt de drie fases daarin: veiligheid, herinnering en rouw, herstel van verbondenheid. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van voorbeelden uit de praktijk. Hoewel het een gemis is dat de actuele ontwikkelingen in traumabehandeling niet worden besproken, geldt dit boek al sinds 1993 als meesterwerk voor het begrijpen en behandelen van slachtoffers met een complexe posttraumatische stressstoornis.

Intieme oorlog

Na een blogloze zomer met veel mooie zomeravonden (juni/juli in Nederland), een indrukwekkende vakantie (India) met bijpassende literatuur (Witte Tijger van Aravind Adiga en De erfenis van het verlies van Kiran Desai) is het weer tijd de draad weer eens op te pakken en regelmatig een blog te schrijven.
In juni kreeg ik het boek een Intieme oorlog van Martine Groen en Justine van Lawick toegezonden. Een boek waarin een systeemgerichte aanpak van huiselijk geweld wordt gepresenteerd. Uit onderzoek blijkt dat 45% van de Nederlanders ervaring heeft met geweld in de huiselijke kring. Per jaar komen er 57000 meldingen van huiselijk geweld bij de politie binnen. In deze publicatie beschrijven Martine Groen en Justine Lawick - psychotherapeuten met een jarenlange ervaring in de behandeling van paren met geweld in de relatie – hun theorie en methodiek. Ze beschrijven de spiraal van geweld waar partners in terecht komen en de rol van beiden in het in stand houden van het geweld. Hun aanpak start met het herstel van de veiligheid in het gezin middels een time-out programma. Pas als het geweld gestopt is start de behandeling die gebaseerd is op de systeemtheorie. De theorie wordt geïllustreerd met casuïstiek en de methodiek is concreet en daarmee toepasbaar in de praktijk. Ook wordt ingegaan op geweld in andere culturen en jongeren die hun ouders terroriseren. Hoewel het boek door de hoofdstukindeling hier en daar wat fragmentarisch overkomt, is het een absolute aanrader voor hulpverleners die te maken hebben met huiselijk geweld.

Geweld achter de voordeur

Dat was alweer het derde congres dit jaar met 'achter de voordeur' in de titel. Eerder was ik op het congres Het aanbellen voorbij...: experimenteren met achter de voordeur' over multi-problemgezinnen en bij het congres Dwang voorbij de voordeur over de nieuwe wet die het mogelijk maakt psychiatrische patiënten thuis gedwongen te behandelen. Duidelijk is dat gedwongen behandeling, hulp geven terwijl gezinnen er niet op zitten te wachten, ingrijpen wanneer wantoestanden geconstateerd worden, outreachend werken, de nieuwe trend is. Zo ook met huiselijk geweld. Waar vroeger nogal eens de neiging was dit af te doen met een 'privézaak' is steeds duidelijker geworden dat het geen privézaak is maar een maatschappelijk probleem waar ingegrepen moet worden. Zeker wanneer er kinderen bij betrokken zijn. Huiselijk geweld heeft een zeer negatieve invloed op de ontwikkeling van kinderen en kan gezien worden als een vorm van kindermishandeling, waarbij ingrijpen noodzakelijk is. En dan liefst zo snel mogelijk, want hoe eerder wordt ingegrepen hoe groter de kans om het geweld ook daadwerkelijk te stoppen.
De conferentie: geweld achter de voordeur ging over huiselijk geweld bij allochtone bevolkingsgroepen in Rotterdam. Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking voor, ook in Wassenaar en Bloemendaal, maar bij gezinnen die kampen met een combinatie van problemen zoals armoede of gebrek aan een sociaal netwerk, vaker. Bovendien is er door de taalbarrière of onbekendheid met het Nederlandse hulpverleningssysteem een grotere drempel om hulp te zoeken. Reden voor de 4 M organisaties Stichting Spirit, Stichting Avanco, Platform Buitenlanders Rijnmond, Stichting Vluchtelingen organisatie Rijnmond en de stichting Welzijnsbevordering Antillianen en Arubanen een project te starten om een bijdrage te leveren aan het bespreekbaar maken en voorkomen van huiselijk geweld onder de verschillende bevolkingsgroepen in Rotterdam. Van oktober 2009 tot en met mei 2010 zijn expertmeetings en themabijeenkomsten georganiseerd. Gekeken is hoe verschillende groepen allochtonen kijken naar en omgaan met huiselijk geweld. Het resultaat is vastgelegd in een publicatie: Huiselijk geweld kent geen kleur, of toch? Gepleit wordt voor inzicht in de verschillende culturen, maar aangezien Rotterdam 196 culturen telt, is dat een veelomvattende opdracht. Kijken vanuit de cultuur is belangrijk en het betrekken van zelforganisaties bij het geven van informatie en voorlichting noodzaak. Zij kunnen zeker helpen om de bereidheid tot melden te vergroten en het zoeken van hulp te stimuleren.

Zorg om jeugdzorg

Het aantal kinderen dat onder toezicht wordt gesteld, neemt de laatste jaren flink toe. Ondertoezichtstelling is de meest voorkomende kinderbeschermingsmaatregel. Een deel van deze kinderen wordt vervolgens uit huis geplaatst. Deze maand kreeg ik het boek Zorg om jeugdzorg van Beijerse e.a toegezonden om te recenseren voor Biblion.Geen opwekkend boek. In december 2008 stuurden een aantal Rotterdamse jeugdrechtadvocaten een ‘brandbrief’ naar de rechtbank over de veelvuldige uithuisplaatsing van kinderen. Volgens hen wordt het middel te vaak toegepast en leunt de rechter teveel op het advies van de gezinsvoogd, die vaak nauwelijks contact heeft gehad met het gezin. In vervolg op de brief werd op 24 april 2009 het congres ’Zorg om jeugdzorg’ georganiseerd, waar kinderrechters, advocaten, medewerkers van Bureau Jeugdzorg en van de Raad voor de Kinderbescherming met elkaar va gedachten wisselden. Het boek is een verslag van dit congres; de lezingen en discussies aangevuld met verhalen van jongeren. Wat blijft hangen is een overwegend negatief beeld van de jeugdzorg, partijen die elkaar tegenwerken en weinig concrete afspraken of aanknopingspunten om gezamenlijk de hulp aan kinderen en gezinnen te verbeteren. Een gemiste kans, zeker omdat alle partijen zeggen het belang van het kind en het gezin voorop te stellen.

Elke dag je hoofd en inbox leeg

Op 3 juni was ik op het seminar jeugdzorg 2.0 over het gebruik van sociale media in de jeugdzorg. Volgens de organisatoren (Alares en FCB) wordt ondanks de vele mogelijkheden in de jeugdzorg nog weinig geprofiteerd van de mogelijkheden van moderne informatie- en communicatietechnologie. Reden genoeg om mijn licht is op te gaan steken op deze conferentie. Ik werd niet teleurgesteld.
Begonnen werd met een inspirerende inleiding waarbij gebruik gemaakt werd van Prezi, een alternatief voor Powerpoint. Dat zag er heel flitsend uit en is eenvoudig te downloaden van het internet. Bij een volgende presentatie die ik houd, ga ik het eens uitproberen.
Verder heb ik deelgenomen aan een workshop over E-hulp. Dat de resultaten van E-hulp erg goed zijn en dat je er een andere doelgroep mee kunt bereiken wist ik al, maar nieuw was te horen dat e-hulp ook op andere manieren wordt ingezet zoals voor nazorg of bij het contact tussen pleegkinderen en hun biologische ouders.
Ook heb ik kennisgemaakt met de digitale pen. Zelfs mijn handschrift kon worden omgezet in getypte tekst. Moet een ideaal middel zijn voor hulpverleners. Nooit meer verslagen overtypen, maar gewoon schrijven op een blocnote waar de cliënt bij is. Dat moet bergen tijd schelen. Tijd die besteed kan worden aan hulpverlening in plaats van administratie. Het klinkt te mooi om waar te zijn.
Na de conferentie ging ik naar huis met een vol hoofd met nieuwe indrukken. Gelukkig kreeg ik het boek Elke dag je hoofd en inbox leeg van Taco Oosterkamp mee. Mijn inbox is inmiddels leeg, en mijn hoofd nog niet. Maar misschien komt dat omdat ik het boek nog niet uit heb.

Tips voor ketensamenwerking

Op 2 juni was op de miniconferentie Trends en toekomst in de ketensamenwerking georganiseerd door Slob management. Ketensamenwerking staat volop in de belangstelling omdat veel problemen niet oplosbaar zijn door één instelling en samenwerking tussen instellingen nodig is om een cliënt/gezin goed te helpen. We kunnen het cliënten immers niet aandoen om zeven verschillende hulpverleners op hen af te sturen. Niet dat dat niet meer voorkomt. Er zijn genoeg situaties bekend waar verschillende hulpverleners aan de slag zijn in één gezin zonder dat van elkaar te weten.
Volgens Aart Jan Moerkerke, wethouder In Capelle aan de IJssel die een inleiding hield, was kostenbesparing een eerste aanleiding voor gemeenten om ketensamenwerking te stimuleren. En betere zorg voor de cliënt kwam pas daarna, de omgekeerde volgorde lijkt me. Maar goed. Doel van ketensamenwerking is dat instellingen niet meer kunnen zeggen, dat een cliënt niet in de doelgroep valt omdat hij/zij verslaafd, psychisch gestoord, verstandelijk gehandicapt, 18+, of wat dan ook is. Dat instellingen gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen de cliënt te helpen. De gemeente heeft daarbij een regierol. Ze kunnen immers als subsidiegever instellingen bewegen om deel te nemen aan de ketensamenwerking voor bijvoorbeeld de aanpak van huiselijk geweld of zwerfjongeren.
Wat daarbij niet uit het oog verloren moet worden is het onderscheid tussen het beleidsniveau en het casusniveau. De gemeente heeft de rol de ketensamenwerking tussen instellingen op beleidsniveau te begeleiden en te sturen, afspraken te maken die uitvoerders faciliteren de cliënt of het gezin zo goed mogelijk te helpen. Op casusniveau liggen de rollen anders. Daar is de hulpverlener die de beste ingang heeft in het gezin de beste regievoerder, daar wordt de aanpak bij voorkeur in samenwerking met de cliënt/het gezin bepaald door hulpverleners die betrokken zijn in de hulpverlening aan het gezin. Problemen die opduiken op casusniveau waar men in de keten niet uitkomt worden doorgesluisd naar het beleidsniveau en daar opgelost.
Op de miniconferentie hield Anja van de AA ook nog een inleiding en zij bevestigde de aanpak om te starten bij de inhoud en pas later financiering te regelen. Ze gaf een voorbeeld over ketenzorg voor daklozen in Utrecht. Ze begonnen met een bijeenkomst met sleutelfiguren, maakten met hen een programma van knelpunten, betrokken vervolgens de doelgroep erbij en vroegen ook hen om advies, op basis van dat alles maakten ze een plan, pas daarna gingen ze aan de gang met het regelen van geld. Dit alles vanuit het idee dat voor een goed plan altijd geld komt als je maar goed zoekt en niet te snel opgeeft. Ze had nog tal van tips over ketensamenwerking, maar wat vooral bij me is blijven hangen is de waarschuwing om in het kader van de ketensamenwerking niet te investeren in de ontwikkeling van nieuwe ICT, volgens haar waren er voldoende landelijke ICT faciliteiten die werken en waar op aangesloten kan worden. Goed om te weten. Meer tips zijn te vinden op www.ketens-netwerken.nl

Als iets werkt doe het dan vaker

In mijn blog van 12 april heb ik geschreven over oplossingsgericht werken. In Nederland vindt het oplossingsgericht werken steeds meer ingang. Zo is ook de nieuwe methodiek van de Raad voor de Kinderbescherming gebaseerd op het oplossingsgericht werken. Niet alleen wordt gekeken naar de problemen en zwakke kanten van een gezin, maar ook de sterke kanten worden in kaart gebracht. Op die manier krijgt men een beter, genuanceerder beeld van de veiligheid van het kind. En door te concentreren op oplossingen in plaats van problemen worden cliënten ondersteund in het ontwikkelen van nuttige doelen en gedrag dat werkt. Dat betekent ook richten op het aanspreekbaar houden van cliënten voor het creëren van oplossingen in plaats van het benadrukken van problemen en tekortkomingen.
In het het oplossingsgericht werken zijn er diverse methodes die een hulpverlener kan inzetten om de cliënt te ondersteunen bij het zoeken naar oplossingen. Zo is er de bekende wondervraag, zijn er schaalvragen, maar ook door het vragen naar uitzonderingen op het probleem of het uitdiepen van details op het moment dat het goed gaat zijn manieren om cliënten te stimuleren te kijken naar wat zij doen als het goed gaat. Complimenten die de aandacht trekken naar wat er goed werkte in een bepaalde situatie werken ook goed. Dit uitgaande van de volgende principes:

- als iets werkt doe het dan vaker
- als iets niet werkt stop er dan mee en doe iets anders

Klinkt simpel, maar doe het maar eens. Zo is het ook met oplossingsgericht werken. Als je oplossingsgericht aan de slag gaat zul je merken dat het werkt. Dus...

Nieuwe wet over dwang in de ambulante GGZ

Op 25 maart j.l. was ik aanwezig bij het congres Dwang voorbij de voordeur? georganiseerd door het Landelijk Platform GGz en de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Aanleiding van de bijeenkomst was de het wetsvoorstel Wet Verplichte ggz die de huidige BOPZ (Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen) mogelijk gaat vervangen. Als de wet wordt aangenomen kunnen dwangmaatregelen overal worden toegepast en niet alleen na (gedwongen) opname in een ggz-instelling. Daarbij moet je denken aan dwangmaatregelen zoals verplichte medicatie, verplichte therapie of schuldsanering. Op de bijeenkomst waren patiënten, ouders van patiënten, psychiaters en andere hulpverleners zoals daklozendokters, straatadvocaten, het straat-pastoraat, leden van ACT/FACT teams aanwezig. Dat resulteerde in een levendige discussie. Over het algemeen werd het nieuwe wetsvoorstel als positief gezien. Dwangmaatregelen zijn minder ingrijpend als een gedwongen opname, de hulpverlening kan plaatsvinden in het gezin van de patiënt. Zeker als voldaan wordt aan de volgende voorwaarden: de dwangbehandeling wordt uitgevoerd door vertrouwde hulpverleners; de behoefte van de patiënt wordt in kaart gebracht en serieus genomen; de naaste familie erbij wordt betrokken en gebruik wordt gemaakt van een zogenaamde crisis- of zorgkaart een kaart waarop de wensen van de patiënt over de hulpverlening bij gedwongen behandeling zijn vastgelegd) lijkt de nieuwe wet zeker een meerwaarde te hebben.

Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Vorig jaar november was ik op het Landelijk Congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling.

Er was veel slecht nieuws, nog steeds worden jaarlijks 100.000 kinderen slachtoffer van kindermishandeling en jaarlijks overlijden 50 kinderen aan de gevolgen ervan.
Maar er was ook goed nieuws. Iedereen die werkt met kinderen of volwassenen, moet eind 2010 werken met een meldcode. Er komt geen meldplicht maar het opstellen van een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling wordt wel verplicht.

De meldcode is een stappenplan dat professionals kunnen gebruiken als ze vermoedens van mishandeling hebben. Onderzoek wijst uit dat hulp- en zorgverleners en leraren die met een meldcode werken drie keer zo vaak ingrijpen als collega’s waar zo’n code niet voorhanden is. Inmiddels is er het Basismodel van de meldcode voorhanden.Het basismodel is bedoeld als handreiking voor organisaties en zelfstandige beroepsbeoefenaren om een een code op te stellen voor de eigen organisatie of praktijk. Omdat de ervaringen uitwijzen dat het gebruik van een meldcode echt effect heeft, stelt de overheid dit wettelijk verplicht.

Alleen het ontwikkelen van een meldcode is niet voldoende, hij moet ook worden gebruikt. De beroepskrachten moeten dan ook training krijgen, zodat zij weten wat ze moeten doen als ze vermoeden dat iemand wordt mishandeld, verwaarloosd of misbruikt.
De basis van de meldcode zoveel mogelijk hetzelfde, zodat iedereen ook op de dezelfde manier handelt. Onderdelen die echt met een bepaald beroep hebben te maken, kunnen altijd worden toegevoegd.

De meldcode beschrijft in vijf stappen wat bijvoorbeeld een arts, verpleegkundige of leraar moet doen. Het basismodel kan worden toegespitst op de eigen sector.
Stap 1: In kaart brengen van signalen.
Stap 2: Collegiale consultatie en zonodig raadplegen van het advies- en Meldpunt Kindermishandeling of het Steunpunt Huiselijk Geweld.
Stap 3: Gesprek met de cliënt.
Stap 4: Wegen van het geweld of de kindermishandeling.
Stap 5: Beslissen: Hulp organiseren of melden.

Een meldcode is geen meldplicht. Door te werken met een meldcode blijft de beslissing om vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling wel of niet te melden, berusten bij de professional. Dat is jammer, maar het stappenplan van de meldcode biedt bij die afweging houvast.

Ouderenmishandeling

In april kreeg ik het boek Ouderenmishandeling. Ervaringen en interventies van Gerda Krediet toegezonden om te recenseren.
Er is nog weinig kennis over ouderenmishandeling. Toch komt het vaak voor. Uit onderzoek blijkt dat één op de twintig ouderen een vorm van ouderenmishandeling ondergaan heeft. Onder ouderenmishandeling wordt elke mishandeling van een oudere (vanaf 65 jaar)verstaan, die door een bekende begaan wordt. Dat kan een familielid zijn, vaak een kind een buurman of buurvrouw, een ‘vriend(in)’, of kennis en soms ook een hulpverlener. Ouderenmishandeling kan de vorm hebben van fysieke mishandeling , maar ook financiële uitbuiting en psychische mishandeling komen al dan niet in combinatie met elkaar voor. Het betreft vaak ouderen die geen of een klein sociaal netwerk hebben en afhankelijk zijn van zorg.
In het eerste deel van het boek worden 15 schrijnende casussen van ouderenmishandeling beschreven, alsmede de aanpak en de resultaten. In het tweede deel worden mogelijke interventies beschreven en een stappenplan gepresenteerd. Het boek geeft inzicht in de verschillende aspecten van de problematiek en biedt handvatten voor hulpverleners bij het aanpakken van ouderenmishandeling.
Het blijkt niet eenvoudig ouderenmishandeling aan te pakken, maar gezien de ernst van sommige situaties is meer aandacht voor het signaleren van en ingrijpen bij ouderenmishandeling zeker nodig.

Geheim geweld

Op 18 maart woonde ik de Kenniskring Kindermishandeling van het Raak overleg Zuid-Holland Noord bij. Spreekster was Hameeda Lakho en het thema van de bijeenkomst Huiselijk geweld, kindermishandeling en eerwraak. Hameeda Lakho (1964) werd in Pakistan geboren en kwam op vierjarige leeftijd samen met haar moeder en zussen naar Nederland in het kader van gezinshereniging. Kort daarna meldde haar vader dat hun moeder en jongste zusje waren omgekomen bij een auto-ongeluk. In werkelijkheid had hij hen afgevoerd naar Pakistan. Jaren van terreur, vernederingen, isolement en mishandelingen dwongen Hameeda op jonge leeftijd het huis te ontvluchten. De Pakistaans-Nederlandse schrijfster Hameeda Lakho (1964) wil met haar persoonlijk verhaal de aandacht vestigen op de wereldwijde slachtoffers van kindermishandeling, zodat hun stem gehoord wordt. In haar boeken Verborgen Tralies (2000), Gebroken Cirkel(2003) en Geheim Geweld (2005) beschrijft ze haar zoektocht naar zichzelf en laat zien dat er onder alle omstandigheden hoop is. Dat er nog hoop is wordt onmiddellijk duidelijk als je deze vrouw ziet staan,die ondanks de beroerde omstandigheden waarin ze opgroeide een enorme kracht uitstraalt. Ze weet haar persoonlijke ervaringen te verbinden met de theorie over kindermishandeling en om te zetten in duidelijke adviezen voor hulpverleners. Zo geeft zij aan dat ze het psychische geweld veel ernstiger vond dan het lichamelijke geweld en dat vooral dat veel tijd heeft gekost om te verwerken. Pas toen ze uit huis ging werd het voor haar echt moeilijk. Ze moest het alleen zien te redden,in het kindertehuis werd er niets met haar ervaringen gedaan en voelde ze zich niet gehoord. Ze pleit ervoor zowel met ouders als met kinderen te praten. In het gesprek met de ouders is het centraal stellen van de ontwikkeling van het kind een goede ingang om op een niet confronterende manier met hen in gesprek te gaan en te bekijken hoe samengewerkt kan worden zonder dat het gezin zich sluit. Daarnaast is het ook van belang het kind serieus te nemen en met het kind te praten over zijn ervaringen, wensen en mogelijke oplossingen.

Gebruik maken van clientenfeedback

In 2004 heb ik bij Stichting Alexander het cliëntenfeedbackinstrument voor de jeugdzorg ontwikkeld, de C-toets. Een groot aantal instellingen in de jeugdzorg werkt met dit instrument. Tevredenheid van klanten is naast verminderde uitval en realisatie van doelen één van de drie criteria om vast te stellen of de hulp effectief is. Door gebruik te maken van dit instrument kunnen instellingen vaststellen wat cliënten vinden van de hulp en waar verbetering mogelijk is. Het gaat dus niet alleen om het meten van de tevredenheid en een mooi rapport maar vooral om wat daarna komt. Wat doet de instelling met de resultaten? De meeste instellingen hebben de neiging de resultaten eerst in het managementteam te bespreken en vervolgens is de rest van de organisatie. Veel beter is om het precies andersom te doen. De resultaten eerst in de cliëntenraad, jongerenraad, ouderraad te bespreken. Cliënten te vragen of zij de resultaten herkennen en ideeën hebben voor verbetering. Dat levert vaak al heel veel informatie op. De volgende stap is bespreking van de resultaten in de teams. De informatie uit de raden kan gebruikt worden en teams kunnen afspraken over verbeterpunten. De laatste stap is bespreking in het managementteam. De verbeterpunten uit de teams kunnen meegenomen worden in de planning & controlcyclus en er kunnen verbeterpunten die de hele organisatie aangaan aan worden toegevoegd zoals bijvoorbeeld verbetering van de informatievoorzieniing. Op deze manier blijft het niet bij het meten van de tevredenheid van cliënten. Want het is leuk als de instelling een rapportcijfer 7 krijgt van cliënten, maar het is natuurlijk niet de bedoeling om vervolgens achterover te gaan leunen.

Vraaggericht of oplossingsgericht werken?

In 2003 publiceerde ik het boek Vraaggericht werken in de jeugdhulpverlening. Het boek is gebaseerd op de kennis en ervaring die ik als manager van het 'Project vraaggericht werken' in Zuid-Holland tussen 1999 en 2001 heb opgedaan.
Inmiddels zijn we zeven jaar verder en de ontwikkelingen hebben niet stilgestaan. Steeds vaker valt de term oplossingsgericht werken. En wat is nu het verschil of de overeenkomst tussen vraaggericht werken en oplossingsgericht werken?
Het antwoord is dat hulpverlenen begint met vraaggericht werken en vervolgt met oplossingsgericht werken. Vraag- en oplossingsgericht werken sluiten perfect op elkaar aan. Vraaggericht werken betekent aansluiten bij de hulpvraag van de cliënt, vragen naar de mening en beleving van de cliënt over het probleem en over de hulp. De volgende stap is oplossingsgericht werken. Niet het probleem, maar de oplossing komt centraal te staan. Wat gaat goed, ook al is het nog zo klein, en hoe kun je dat uitbreiden? Wat is het doel van de hulp? In de gangbare hulpverlening wordt veel aandacht besteed aan het achterhalen van de oorzaak van problemen. Maar de oorzaak zegt vaak niets over hoe je het probleem op moet lossen. Veel beter is te kijken wanneer het probleem minder is of niet bestaat. Wat doet de cliënt dan? Het gaat erom tot in detail met de cliënt uit te zoeken hoe het zit. Dus vraaggericht oplossingsgericht aan de slag. Zoals Insoo Kim Berg, één van de grondleggers van het oplossingsgericht werken het verwoord: De goede relatie tussen de hulpverlener en de cliënt is de basis waarop het bouwen van oplossingen kan plaatsvinden, maar die relatie creëert geen verandering. Iets doen aan het probleem creëert de verandering, niet erover praten. Erover praten is maar een begin. Wat de cliënt daarna anders doet, creëert de verandering (wordt vervolgt).

Voetstappen op de trap

Vorige week kreeg ik Voetstappen op de trap. Slachtoffers van kindermishandeling vertellen hun verhaal van Kees Opmeer toegestuurd om te recenseren voor Biblion.
Jaarlijks zijn ruim 100.000 kinderen slachtoffer van kindermishandeling. Van die kinderen overlijden er vijftig. En nog geen vijftigduizend van hen komt bij de hulpverlening.
De auteur is via hulpverleningsorganisaties in contact gekomen met slachtoffers die hun verhaal wilden vertellen. Verhalen over verwaarlozing, lichamelijke mishandeling, seksueel geweld en geestelijke mishandeling zoals pesten en kleineren. Zestien slachtoffers van kindermishandeling zijn geïnterviewd en hun ervaringen zijn verwerkt tot levensechte verhalen. Zestien aangrijpende en buitengewoon schokkende verhalen, die een indringend beeld geven van hun ervaringen. Maar ook verhalen van slachtoffers die het overleefd hebben en in staat waren over hun ervaringen te praten. Waarmee zij laten zien dat zij over veel kracht, moed en doorzettingsvermogen beschikken, ondanks alle ellende. Dat er altijd hoop is, wat iemand ook meemaakt.

Nazorg na de jeugdzorg

De wachtlijsten in de jeugdzorg worden steeds langer, de duur van de OTS neemt toe en op straat zien we steeds meer zwerfjongeren. Wat is er aan de hand?
Door het ontbreken van nazorg hebben gezinsvoogden moeite de hulp af te sluiten, omdat ze voorzien dat het gezin zonder ondersteuning opnieuw in de problemen komt. Problemen die je ook ziet bij jongeren voor wie de jeugdzorg op hun 18e plotseling stopt.
Organiseren van nazorg is belangrijk omdat gezinsvoogden een OTS eerder afsluiten als er voldoende en kwalitatief goede nazorg voorradig is. Dit vermindert de wachtlijst. En als er goede afstemming tussen jeugdzorg en vervolghulp is, vallen jongeren na hun 18e verjaardag niet meer in een gat. Nu stopt de jeugdzorg met 18 jaar, terwijl veel jongeren nog wel behoefte hebben aan veelal praktische ondersteuning. Het stijgend aantal zwerfjongeren is daar mede een gevolg van.
Waarom komt dit niet of zo moeizaam van de grond? De gemeenten worden gefinancierd om dit te organiseren, maar de resultaten zijn tot op heden nog mager te noemen.
Alleen Eindhoven heeft hiervoor een aanpak ontwikkeld. De methodiek heet ‘Niemand uit beeld’. Een deel van de jongeren die uitstroomt uit de jeugdzorg heeft ondersteuning nodig. Hoe groot deze groep is is onduidelijk aangezien dit niet geregistreerd wordt. Dat is de reden dat gemeenten niet weten waar ze moeten beginnen. Wat belangrijk is, is dat wordt samengewerkt. Een half jaar voordat een jongere uitstroomt is er in Eindhoven contact met de jongere en de zorgaanbieder over wat nodig is wanneer de jongere uitstroomt. Deze behoeften staan centraal en hier wordt een programma om heen gemaakt.
Bureau Jeugdzorg onderhoudt de contacten met de zorgaanbieders en de gemeenten, nazorg is opgenomen in het indicatiebesluit en de zorgaanbieder maakt, samen met de jongere, een inschatting van de uiteindelijke noodzaak. De gemeente is uiteindelijk verantwoordelijk voor de regie en de coördinatie bij de uitvoering van het nazorgplan. Dat is nog eens een aanpak die hout snijdt. Deze methode wordt beschreven in het Handboek methodiek Niemand uit Beeld - Zorg voor jongeren na jeugdzorg. Het handboek is bedoeld voor bestuurders, beleidsmedewerkers en uitvoerders van gemeenten en provincies, welzijns- en zorginstellingen, zorgaanbieders en Bureau Jeugdzorg. Het is ondersteunend van opzet. Het is aan gemeenten om de methodiek op maat te maken voor de lokale situatie.

Multi-problem gezinnen: het probleem van de hulpverleners

Vorige week was ik op de conferentie: 'Het aanbellen voorbij...: experimenteren met Achter de Voordeur'. Steeds vaker hoor je dat sneller moet worden ingegrepen achter bij problemen in gezinnen. Maar het blijkt helemaal niet nodig de deuren langs te gaan om poolshoogte te nemen, al deze gezinnen zijn al bekend bij diverse instanties. De vraag is meer: wie pakt het op? Er zijn gezinnen bekend waar meer dan 10 hulpverleners bij betrokken waren. Gezinnen met een combinatie van problemen zoals schulden, een verstandelijke handicap, psychiatrische problemen, crimineel gedrag, opvoedingsproblemen, noem maar op. De politie, UWV, woningbouwvereniging, GGZ, MEE, Bureau Jeugdzorg, stadsbank, huisarts, spijbel-ambtenaar buitelen over elkaar heen. Het grootste probleem van het multi-problem gezin is dan ook de samenwerking en afstemming tussen de hulpverleners. Niet de ernst of het aantal problemen maar visie-verschillen tussen hulpverleners over de aanpak is één van de belangrijkste criteria om in een traject voor multi-problem gezinnen te komen. Op het congres werd in workshops de aanpak gepresenteerd van Amsterdam, Eindhoven, Enschede, Gouda, Groningen en Nijmegen. En waar vooral de aandacht naar uitging was wie de regie in de hulpverlening heeft, wie heeft het uiteindelijk voor het zeggen? In Amsterdam is een model ontwikkeld van besluitvorming, waarbij als ze er niet uitkomen uiteindelijk de burgemeester de beslissing moet nemen. En met veel enthousiasme werd de aanpak van Enschede onder de aandacht gebracht, waarbij één hulpverlener het mandaat krijgt namens de anderen te beslissen. En nou maar hopen dat met al deze mooie modellen er ook op gelet wordt om een hulpverlener naar het gezin te sturen die een goede relatie heeft met het gezin en/of in staat is echt contact te leggen. Want bij één gezin en één plan kunnen de hulpverleners het met elkaar eens zijn, dat is een mooie stap, maar de cruciale factor is nog altijd de samenwerking met het gezin.

Zomaar een kind

Sinds vorige week staat het boek Zomaar een kind van Cock Fuchs en mij op ten pages.com. Website http://www.tenpages.com/boek/zomaar_een_kind. Op deze site kun je de eerste vijftien pagina's van het boek lezen. In dit boek wordt het leven beschreven van Cock Fuchs, zijn ouders en zijn voorouders. Cock groeide op na de tweede wereldoorlog in een liefdeloos gezin dat geteisterd werd door armoede, huiselijk geweld en alcoholisme. De wortels van deze ellende zijn terug te voeren op gebeurtenissen in de oorlog. Dit had zijn weerslag op Cock, maar hij wist zich hieruit te ontworstelen en werd uiteindelijk directeur in de jeugdzorg. Dit boek is meer dan een waar gebeurd verhaal. Met behulp van theorie wordt geïllustreerd wat de invloed van jeugdervaringen op iemands gedrag en persoonlijkheid is. Duidelijk wordt met wat voor problemen de jeugdzorg in Nederland te maken krijgt en wat het belang is van goed georganiseerde hulpverlening.
Bekijk het, lees de eerste vijftien pagina's en help om het boek gepubliceerd te krijgen door aandelen te kopen!

Man is stoer, vrouw is hoer

In 2009 zijn door het Coördinatiecentrum Mensenhandel (Comensha) 909 slachtoffers van mensenhandel geteld. Onder mensenhandel vallen ook vrouwenhandel en gedwongen prostitutie. Vrouwenopvangcentra vangen vrouwen uit de vrouwenhandel op. Maar het kan dagen tot weken duren voordat er een opvangplek beschikbaar is voor slachtoffers. De aanpak is moeilijk. ‘Afzonderlijke signalen van mensenhandel zijn op zichzelf vaak niet duidelijk genoeg om mensenhandelaren te kunnen aanpakken en structurele barrières op te werpen,’ zegt minister Hirsch Ballin. Dat blijkt ook uit het verhaal van Anna, die denkt in Nederland in de bloemen te kunnen werken, maar verkocht wordt als prostituee. Ze wordt door de politie bevrijdt en komt zonder cent op zak op straat. Daar ontmoet ze Sertan, trekt bij hem in en wordt zwanger. Hij zet haar niet aan het werk in de prostitutie, maar mishandelt en verkracht hij haar wel regelmatig. Langzamerhand komt ze er achter dat hij werkt als pooier. Nadat hij is opgepakt neemt ze contact op met Maria Genova met het verzoek haar verhaal op te schrijven. In het boek man is stoer, vrouw is een hoer dat ik vorige maand recenseerde wordt het tragische verhaal van Anna verteld en ook de reacties van de schrijfster hierop worden uit de doeken gedaan.

Zaal zes of hoe normaal is normaal?

In een smerig bijgebouwtje zwaait Nikita de scepter. 'Hij behoort tot de categorie simpele, betrouwbare, stipte en bekrompen die de orde boven alles liefhebben en er daarom van overtuigd zijn dat zij er op los moeten slaan'. Op een dag komt er een nieuwe dokter, dokter Andrej. Als hij zijn functie aanvaardt, bevindt de instelling zich in een verschrikkelijke toestand: stank, kakkerlakken, wondroos enz. Eerst wil hij het ziekenhuis sluiten, maar komt tot de conclusie dat dat wegsturen van patiënten ook niets goeds oplevert. Hij doet een paar kleine aanpassingen en trekt zich daarna weinig aan van de wantoestanden. Hij houdt twee maal daags spreekuur, maar na een tijdje geeft hij de moed op en bezoekt niet meer dagelijks het ziekenhuis. Op en bepaald moment krijgt hij een assistent genaamd Jevgeni en ook hij is verontwaardigd over het ontbreken van antiseptische middelen en andere zaken, maar voert geen nieuwe maatregelen in uit vrees Andrej voor het hoofd te stoten. Dokter Andrej is een eenzame man die contact legt met patiënt Ivan in het bijgebouw. Het gesprek met Ivan maakt zo'n diepe indruk op hem dat hij hem dagelijks gaat bezoeken. De consequentie hiervan is dat zijn omgeving aan zijn verstandelijke vermogens gaat twijfelen en hij uiteindelijk zelf in het bijgebouw terecht komt en aan den lijve ervaart hoe Nikita is. 'Hoe kwam het dat hij daar gedurende meer dan twintig jaar niets van had geweten en ook niet had willen weten?' verzucht hij aan het einde van het verhaal. Zaal 6 is een verhaal van Tsjechov uit de bundel De dame met het hondje en het bijzondere aan het verhaal is dat, hoewel het in 1892 geschreven is, nog steeds actueel is.
Als je nieuw komt in een instelling vallen je allerlei dingen op die verbeterd kunnen worden. Maar na een tijdje wen je eraan en zie je het niet meer. Zo gaat dat hier nou eenmaal, iets anders is niet mogelijk. Totdat je je voorstelt dat je zelf of je familie of kinderen ergens cliënt of patiënt zijn, dan wordt het een ander verhaal. Voor iedere werker in de zorg is het van belang constant te blijven nadenken wat zijn handelen betekent voor de cliënt en of ze zelf op zo'n manier behandeld zouden willen worden. Hoe gewoon is slaan tijdens koranlessen, het naakt vastbinden van verstandelijk gehandicapte patiënten of pyamadagen voor bejaarden? Hoe normaal is normaal en wat kun jij eraan doen?

Wat is het nut van een cliëntenraad?

En hoe organiseer je een cliëntenraad waar je wat aan hebt?

Sinds begin 2007 ben ik voorzitter van de cliëntenraad van de Raad voor de Kinderbescherming in Amsterdam & Gooi en Vechtstreek. De huidige cliëntenraad bestaat uit 8 (ex) cliënten, zeven vrouwen en één man en komt 4 tot 5 keer per jaar bij elkaar.

Ondersteuning vanuit de organisatie
Een voorwaarde voor een goed functionerende cliëntenraad is ondersteuning vanuit de organisatie en een directe link naar de directeur. In Amsterdam wordt de cliëntenraad ondersteund door de beleidsadviseur.

Onderwerpen
In de cliëntenraad worden onderwerpen besproken die cliënten aangaan zoals de resultaten van het cliënttevredenheidsonderzoek, het klachtenreglement, de folders, diversiteit, het jaarplan, een raadsonderzoek. Cliënten kijken op een andere manier naar deze zaken dan hulpverleners en managers en kunnen daardoor een zinvolle bijdrage leveren aan de kwaliteit van de hulp. Zij hebben ervaren wat het is om hulp te krijgen en zien daardoor veel scherper welke aspecten van belang zijn voor cliënten.

Van informeren naar adviseren
Maar een goed functionerende cliëntenraad is er niet van de ene op de andere dag. Het betekent investeren zodat cliënten goed geïnformeerd zijn en weten hoe de organisatie in elkaar zit. Zo zijn o.a. een raadsonderzoeker, een juridisch medewerker, een gedragsdeskundige en een teamleider op de vergadering in Amsterdam geweest om over het werk te vertellen. Dit leverde veel informatie, vragen en discussie op waardoor de leden in staat zijn een gefundeerd advies te geven.

Advies van de cliëntenraad over bejegening
1 Het belang van het kind staat voorop
Niet de belangen van de ouders, maar die van het kind staan centraal. Daarom is het belangrijk om het kind te zien en ernaar te luisteren.
2 Respectvolle houding ten opzichte van de cliënt
Objectiviteit, serieus nemen, je bewust zijn van je vooroordelen, een open houding, je houden aan afspraken en goed luisteren zijn van belang.
3 Zorgvuldige communicatie
Goed formuleren, aangeven wie wat heeft gezegd, begrijpelijke taal gebruiken, rapport met cliënt doornemen, uitleggen wat er gaat gebeuren.

Met elkaar in gesprek blijven
Het blijft zoeken naar manieren om de stem van de cliëntenraad in de organisatie te laten horen en aspecten die cliënten belangrijk vinden onder de aandacht te brengen. Zo hadden we in januari een bijeenkomst tussen medewerkers van de Raad voor de Kinderbescherming en leden van de cliëntenraad. Het is zinvol om met elkaar in discussie te gaan, vragen te stellen en daarmee de kwaliteit van de hulp te verbeteren.

Dakloosheid, een eigen of een gedwongen keuze?

En wat zegt het antwoord op deze vraag over de aanpak?

Lekker doen waar je zin in hebt
Het idee is nog steeds wijd verbreid dat langdurige dakloosheid een eigen keuze is. Dat mensen er voor kiezen op straat te leven als een soort Swiebertje uit de populaire tv-serie in de jaren ’60 en ’70. Een romantisch idee om lak te hebben aan regels en lekker te doen waar je zin in hebt.

Iedereen drinkt, slechts enkelen worden dakloos
Als het niet hun eigen keuze is, is het toch minstens hun eigen schuld. ‘Ze hoeven niet te drinken, ze gieten het zelf naar binnen. Het is wat anders dan kanker, dat overkomt je,’ was de opmerking van een startende hulpverlener in de verslavingszorg.
Velen van ons hebben stevig gedronken tijdens hun studententijd en misschien ook nog wel eens wat drugs uitgeprobeerd. Wij zijn toch ook niet verslaafd geraakt? Beter nog: degenen die het meeste dronken, in kennelijke staat van de barkruk vielen of over niets anders konden discussiëren dan het opeten van de worm uit de Mescal, hebben het inmiddels geschopt tot hoogleraar.
Oké, natuurlijk is het mogelijk om door een samenloop van omstandigheden - werkloosheid, alcoholmisbruik, echtscheiding, schulden - voor korte tijd dak- of thuisloos te worden. Maar dat is niet vergelijkbaar met langdurige dakloosheid.
Zo houden we vast aan het idee van de maakbaarheid van het leven. Het bezweert de angst dat ons ook zoiets zou kunnen overkomen. Als je iets echt wilt, kun je het. Dan kun je stoppen met drinken en met drugs gebruiken. Meer dan 46% van de Nederlanders is te dik, er is een explosieve groei van 55 plussers met een alcohol probleem en 27% rookt ondanks alle waarschuwingen nog steeds, maar dat is iets heel anders.

Hangovers
I’ve had about more of them
Than any person alive
And they haven’t killed me
Yet
But some of those mornings felt
Awfully near
Death.
Bukowski

De maatschappelijke opvang als afvalputje
Maar hoe zit het dan? Waarom zwerven zij wel op straat en wij niet? Waarom iemand langdurig dak- of thuisloos is kan tal van redenen hebben: psychiatrisch stoornissen, psychosociale problemen, verslaving aan alcohol, drugs of gokken, zwakbegaafdheid, schulden, traumatisch ervaringen. Vaak is het een combinatie van twee of meer van deze zaken gecombineerd met forse gedragsproblemen. Deze mensen zijn niet te begeleiden door de reguliere zorg omdat ze niet alleen verslaafd zijn, maar ook nog eens kampen met meerdere problemen en lastig zijn. Ze vallen door het reguliere vangnet als gevolg van een combinatie van problemen en komen terecht in het afvalputje van onze maatschappij: de maatschappelijke opvang. Het enige alternatief is de straat.

The beggars
Scuffed shoes
Shirts with buttons
Missing,
Faded and wrinkled
Clothing-
Muted eyes,
They are the
Unwashed
The unwanted
Bukowski

Het ene probleem lokt het andere uit
Steeds vaker blijken dakloze cliënten licht verstandelijk gehandicapt te zijn. De maatschappij is inmiddels zo ingewikkeld geworden dat zij het niet meer redden. En er zijn genoeg mensen die graag misbruik maken van deze situatie. Een kredietje voor een mooie flatscreen televisie, een nieuwe mobile of een laptop? Alles is binnen handbereik, ook met een uitkering. Dat je ook je zorgverzekering moet betalen, gas en licht, internetaansluiting en noem maar op, dat is van latere zorg en nu niet te overzien. Bovendien iedereen heeft zo’n mooie mobile en het is echt geen geld. Maar dat hoeft niet meteen tot gigantische problemen te leiden. Het gaat om de combinatie van problemen. Schulden, verslaving, psychiatrische problemen, een verstandelijke handicap. Het gebruik van verslavende middelen door zwakbegaafde jongeren is riskant, omdat ze door hun verstandelijke beperking niet goed in staat zijn de consequenties te overzien. Mensen met een psychische stoornis zijn gevoeliger voor verslaving. Door het gebruik van drugs kan iemand met aanleg psychotisch worden. Het ene probleem lokt het andere uit.

Is confronteren zinvol?
Als we er vanuit gaan dat dakloosheid, verslaving en schulden een eigen keuze is lijkt een confronterende aanpak het beste. Opsluiten van dak- en thuislozen in gevangenissen of zwerfjongeren in opvoedkampen en pas met psychiatrische patiënten aan de slag als deze voldoende lijdensdruk ervaren om werkelijk behandeld te willen worden. Maar waar zijn we eigenlijk mee bezig als we jongeren, verstandelijk gehandicapten en psychiatrische patiënten straffen omdat ze zich niet aan de regels houden? Keer op keer blijkt alleen opsluiten, zonder behandeltraject niet zinvol. En opvoedkampen hebben nog nooit over positieve resultaten kunnen buigen (Traas 2006). De cliënten van de maatschappelijke opvang hebben vaak een hele geschiedenis van internaten en gevangenisstraffen zonder resultaat. En kwetsbare mensen zonder hulp de straat opsturen lost ook niks op. Maar hoe moet het dan wel?

Aansluiten bij de cliënt
Het antwoord is buitengewoon saai en ontluisterend. Aansluiten bij de cliënt, investeren in het contactleggen met de cliënt, vraaggericht werken (Welling 2004). Tijdige diagnostiek, niet alleen psychiatrische diagnostiek, maar ook een IQ test. Doordat daklozen ‘streetwise’ zijn is een verstandelijke handicap niet altijd duidelijk. En dan bij verstandelijk gehandicapte cliënten geen inzicht verwachten, maar rekening houden met hun capaciteiten. Soms taken overnemen. Er zijn voor de cliënt (Baart 2004) als de cliënt dat nodig heeft. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de kwaliteit van de communicatie essentieel is, veel belangrijker dan de gebruikte technieken (Lambert 1992). Maar liefst 30% van het effect van de behandeling is toe te schrijven aan algemene factoren. Onder deze noemer valt een breed scala van bejegeningaspecten van de hulpverlener, zoals betrokkenheid, warmte, empathie, acceptatie, aanmoediging en wederzijds respect. Of zoals professor Judith Wolf van het UMC St Radboud in Nijmegen zegt bij de presentatie van de nieuwe aanpak voor zwerfjongeren Houvast: ‘Als je als begeleider niet aansluit op de jongeren, zijn ze pleite.’

Grenzen stellen en contact houden
Maar hoe moet dat dan met cliënten die grenzen overschrijden? Je moet toch ook kunnen ingrijpen als het nodig is? Vraaggericht werken klinkt wel heel erg makkelijk, zo makkelijk is deze groep cliënten niet, anders hadden ze al lang hulp gehad. Maar duidelijk is dat opsluiten alleen ook niet helpt. Duidelijkheid met behoud van contact daarentegen wel. In Leiden bij de Maatschappelijke Opvang hebben ze daar een slimme oplossing voor gevonden. Allereerst is het streven iedere Leidse cliënt in beeld te krijgen. Het is in Leiden niet eenvoudig anoniem dakloos te zijn. En als er een onbekende dakloze wordt gesignaleerd in de stad, zoekt het outreachend team contact met deze persoon en probeert deze toe te leiden naar de zorg. Daar kunnen heel wat uren en praatjes over het weer aan voorafgaan om het vertrouwen van deze cliënten te winnen. Als de cliënt eenmaal van de straat is en gebruik maakt van de opvang is de volgende stap de intake en diagnostiek, waarna de cliënt zowel een maatschappelijk werker als een woonbegeleider krijgt toegewezen. De maatschappelijk werker is casemanager en verantwoordelijk voor de zorg en het begeleidingsplan en de woonbegeleider is gekoppeld aan de opvangvoorziening en ondersteunt de cliënt daar met allerlei zaken rondom het wonen en andere praktische zaken.
Is het niet een beetje overdreven twee hulpverleners? De reden is dat het kan gebeuren dat een cliënt wegens onaanvaardbaar gedrag uit een opvang- of woonvoorziening wordt gezet. De maatschappelijk werker kan dan door met de cliënt. Het contact met de woonbegeleider stopt. Deze heeft de cliënt meegedeeld dat hij te ver is gegaan en het verblijf beëindigd. Maar de maatschappelijk werker gaat verder. Continuïteit is belangrijk voor deze kwetsbare doelgroep. ‘Rot wat er gebeurd is, wat nu? Hoe gaan we er voor zorgen dat je onder dak komt en dit niet weer gebeurd?’ En dat is de basis van een aanpak met deze lastige groep cliënten, je kunt gedrag van de cliënt afkeuren, maar niet de persoon. Met de cliënt ga je verder en kijken naar de toekomst, naar mogelijkheden. Je bent als hulpverlener nooit teleurgesteld in je cliënt, het is jammer dat het gebeurd is en hoe zorgen we dat het de volgende keer beter gaat.
Of zoals een zeer ervaren hulpverleenster tegen een cliënt zei die haar telefonisch uitschold voor rotte vis. ‘Ik merk dat je vandaag niet in een goede bui bent, weet je wat, ik bel je morgen. Dag.’

Professionele hulpverleners
Dak- en thuislozen begeleiden om weer te participeren in de maatschappij en een menswaardig bestaan te leiden vraagt deskundige professionals met veel veerkracht, begrip en een oneindig doorzettingsvermogen om de cliënt die hulp te geven die hij nodig heeft.

Be kind
We are always asked
To understand the others
Viewpoint
No matter how
Outdated
Foolish or
obnoxious

One is asked
To view
Their total error
Their life-waste
With
Kindliness,
Especially if they are
Aged.

But age is the total
of our doing.
They have aged
Badley
Because they have
Lived
Out of focus,
They have refused to
See.
Not their fault?
Mine?

I am asked to hide
My viewpoint
From them
For fear of their
Fear.

Age is no crime
But the shame
Of a deliberately
Wasted
Life

Among so many
Deliberately
Wasted
Lives

Is.
Bukowski

In 2009 was ik werkzaam als projectleider Actief onder Dak en beleidsondersteuner bij De Binnenvest, maatschappelijke opvang in Leiden.Op basis van mijn ervaringen heb ik dit artikel geschreven.

Gebruikte literatuur
Baart A (2004) Een theorie van presentie. Boom
Bukowski C (1999) The last night of the earth poems. Black Sparrow Press Santa Rosa
Goosensen A. (2008) Logica en liefde in de verslavingszorg: de behandelrelatie als basis voor zorgvernieuwing. Lectorale rede, Hogeschool InHolland
Lambert MJ (1992) Implications of Outcome Research for Psychotherapy Integration. Handbook of psychotherapy integration. Norcross and Goldstein. New York, Basic Books: 94-129
Traas M (2006) Aandacht of aanklacht. HB uitgevers
Welling M (2004) Vraaggericht werken in de jeugdhulpverlening. Lemma Utrecht
Wolf, J. (2009) Wat werkt? Houvast. Ontwikkeling van een bij dakloze jongeren passende interventie , lezing op het congres ‘Zwerfjongeren in beeld'
www.rivm.nl

Vroeger en verder

Mensen die langdurig in een afhankelijkheidsrelatie mishandeld of seksueel misbruikt zijn, kunnen een complexe posttraumatische stress stoornis (PTSS) ontwikkelen. Zij kunnen last hebben van nachtmerries, herbelevingen, slaapproblemen, prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, concentratieproblemen, zichzelf beschadigen, lichamelijke klachten, laag zelfbeeld en andere hinderlijke klachten. Stabiliteit is een eerste stap en een voorwaarde voor verwerking van de traumatische ervaringen. In januari kreeg ik het handboek voor trainers en werkboek voor cursisten van de cursus Vroeger en Verder van Ety Dorrepaal, Kathleen Thomaes en Nel Draijer toegestuurd. De cursus is bestemd voor vrouwen met een complexe posttraumatische stressstoornis en is erop gericht meer begrip en controle te krijgen over denken, voelen en handelen. In 20 gestructureerde bijeenkomsten krijgen de cursisten informatie, praktische vaardigheden en cognitieve gedragstherapie met als doel afname van de klachten. In het handboek met CD is alle informatie voor de trainer gebundeld en in het werkboek en de CD kunnen de cursisten de lezingen, oefeningen, huiswerkbladen en infobladen van de verschillende bijeenkomsten vinden. Deze informatie, huiswerkopdrachten en oefeningen vinden zijn oorsprong in de RET, Mindfullness, psycho-educatie en cognitieve gedragstherapie. Onderdelen van de cursus zijn ook goed bruikbaar in andere hulpverleningssituaties.

Omgaan met seksuele intimidatie

In november vorig jaar kreeg ik het boekje omgaan met seksuele intimidatie van Riek Vilters toegestuurd. Betrouwbare cijfers over de omvang van seksuele intimidatie ontbreken, maar schattingen lopen uiteen van 3 tot 7% (Arbokennisnet). Onder seksuele intimidatie wordt verstaan: enige vorm van verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag, met een seksuele connotatie, dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast, in het bijzonder wanneer een bedreigende, vijandige beledigende vernederende of kwetsende situatie wordt gecreëerd. De werkgever heeft de plicht een beleid te voeren ter voorkoming, en als dat niet mogelijk is, beperking van psychosociale arbeidsbelasting. Seksuele intimidatie is een vorm van psychosociale arbeidsbelasting. Dit boekje geeft op beknopte en praktisch wijze de belangrijkste juridische mogelijkheden en valkuilen bij het omgaan met seksuele intimidatie weer. Eén en ander wordt geïllustreerd met situaties uit de praktijk. Hiermee en met de voorbeeld klachtenregeling heeft de werkgever handvatten voor het ontwikkelen van beleid in het omgaan met seksuele intimidatie in de instelling.
Alles bij elkaar een praktisch, overzichtelijk, beknopt boekje over de juridische aspecten in het omgaan met seksuele intimidatie op de werkplek.

Sharia in Nederland en tranen in de woestijn.

In april en mei 2009 heb ik twee boeken gerecenseerd die het thema vrouwenbesnijdenis onder de aandacht brengen: Sharia in Nederland van Nizaar Makdoembaks en Tranen in de woestijn van Halima Bashir.
Jaarlijks worden bij hulpinstanties ongeveer vijftig meldingen gedaan van vrouwenbesnijdenis of vrouwelijke genitale verminking (VGV). Het werkelijke aantal is veel hoger. VGV heeft ingrijpende psychisch en lichamelijke gevolgen en wordt gezien als een zware vorm van kindermishandeling. In het boek van Makdoembaks wordt ingegaan op het ontstaan en de achtergronden van VGV, de verschillende vormen, beleid en wetgeving in Nederland en medische en juridische aspecten. Aan de hand van een casus worden de ingrijpende gevolgen van VGV geschetst. De titel van het boek dekt niet de inhoud. Het boek is een soort pamflet tegen VGV: op diverse manieren wordt de ernst van VGV onder de aandacht gebracht en het falen van het Nederlandse beleid onderstreept. Tal van voetnoten, herhaling en gebruik van medische terminologie moeten de ernst benadrukken. Het voorstel voor een medisch contract dat staatssecretaris Bussemaker met ouders wil sluiten wordt vergeleken met de shariawet. In het laatste hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan een andere aanpak van VGV in Nederland.
Tranen in de woestijn is een aangrijpend boek over vrouwelijke arts die opgroeit tijdens de oorlog in Soedan en gedetailleerd verslag doet van haar ervaringen en emoties.
In 2003 breekt het conflict Darfur in Soedan uit. Dit conflict wordt uitgevochten door de regering in Khartoem en de Janjaweed, een door de regering bewapende militie van lokale Arabische stammen, aan de ene kant, en Afrikaanse rebellengroepen aan de andere kant. Het heeft geleid tot minstens 300.000 doden en 2 miljoen vluchtelingen. Halima Bashir is geboren in Soedan als lid van de Zafhawastam . Buiten de genitale verminking op haar 8e, heeft ze een goed leven en groeit op in een liefdevol gezin. Ze is intelligent en krijgt de kans medicijnen te studeren. Als ze gaat werken als arts wordt geconfronteerd met de slachtoffers van de oorlog. Later wordt ze zelf opgepakt, gemarteld en verkracht, omdat ze strijders heeft behandeld en ook haar dorp wordt aangevallen en verwoest. Ze vlucht naar Engeland. Daar doet ze verslag van de verschrikkingen die plaatsvinden in Soedan en kreeg een nominatie als meest inspirerende persoon in 2008.

Duidelijk mag zijn dat vrouwelijke genitale verminking één van de ernstigste vormen van kindermishandeling is en na het lezen van deze twee boeken is dat voor altijd in mijn geheugen gegrift. Inventarisatie van de risicogroep door het registreren van dochters van genitaal verminkte vrouwen bij bevallingen moet mogelijk zijn. In Senegal zijn goede resultaten behaald met het terugdringen van VGV door een combinatie van intensieve voorlichting met het gezamenlijk publiekelijk afkeuren van VGV. Het lijkt de moeite waard een dergelijke aanpak te vertalen naar de Nederlandse situatie.

Veilig opgroeien

Jaarlijks komen bij de Raad voor de Kinderbescherming tal van meldingen over een bedreigende situaties van kinderen. Het Bureau Jeugdzorg of het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling schakelt de Raad voor de Kinderbescherming in om de gezinssituatie van het kind te onderzoeken. De Raad moet beoordelen of het kind veilig is of dat ingrijpen noodzakelijk is. Een moeilijke afweging, waarbij vooral de aandacht is voor wat niet goed gaat. In het boek Veilig opgroeien van Turnell wordt een uit Australië afkomstige benadering gepresenteerd waarin samenwerking met het gezin wordt nagestreefd en gekeken naar signalen van veiligheid. Van melding, via intake, onderzoek naar beoordeling en afsluiting wordt de theorie en de verschillende stappen in de 'Signs of Safety' benadering verhelderd en geïllustreerd met voorbeelden uit de praktijk. Hoewel de organisatie van de kinderbescherming in Australië afwijkt van de Nederlandse is deze aanpak ook hier goed bruikbaar . Dit is inmiddels opgepikt door een aantal Bureau's jeugdzorg en ook in de nieuwe methodiek van de Raad voor de Kinderbescherming zijn duidelijk aspecten van de ' Signs of Safety' benadering te herkennen.